De Hydra van Identiteitspolitiek

Identiteitspolitiek, een slang met twee koppen.

De aanleiding voor dit verhaal is een artikel waarin de toekomst voor PvdA-Groenlinks allerminst rooskleurig werd beschreven. Dat gaf mij te denken. Ik kwam uit bij identiteitspolitiek in Nederland en ontmoette de Hydra, een slang met twee koppen.

Al met al is dit een lang verhaal geworden. Ik heb het verdeeld over 8 artikelen die komende weken hier op de website komen. Het is tot stand gekomen in een dialoog met Chatgtp. Waar die de mosterd vandaan haalt is niet duidelijk, maar boeiend was het. Bronnen zijn daarom niet te raadplegen en laat ik achterwege.

Links en rechts

Dit gaat over politiek en dus al gauw over links en rechts. Voor mij zijn dat geen houdbare termen meer. De Socialistische Partij bijvoorbeeld wordt meestal links genoemd, maar is in haar standpunt over Europa eerder rechts.

Ik heb het liever over progressief en obstructief. Progressieve mensen willen een betere, leefbare wereld voor meer mensen. Obstructieve mensen willen een betere wereld vooral voor hun eigen bubbel en wat ze hebben niet verdunnen en verdelen.

Niet dat zulke onderscheiden veel hout snijden. Uiteindelijk worden we allemaal gebrekkig en berooft de dood ons van creditkaart en verlangen.

Wat ga je lezen? Een kort overzicht.

1. Allereerst, wat is identiteitspolitiek en wat zijn de kenmerken ervan en wat is de kritiek er op? Een algemene beschrijving.
2. Dan een beschrijving van de positieve en negatieve aspecten. Dat maakt enige nuance mogelijk.
3. Ik vervolg met de invloed die identiteitspolitiek kan hebben in de samenleving.
4. Dan ga ik een stap dieper en vraag me af of identiteitspolitiek de waarden en normen van een samenleving kan veranderen en hoe dat plaats vindt. Kan een brede visie meer bijdragen dan een smalle visie?
5. Vervolgens richt ik de blik op Nederland en Europa en beschrijf de huidige dynamiek van identiteitsprocessen in ons land. Ik vraag me ook af hoe politieke partijen zich kunnen aanpassen aan het veranderend landschap.
6. Nu stap ik over naar meer concrete en aanwijsbare identiteitsspanningen in Nederland aan de hand van vijf maatschappelijke spanningsgebieden. Vervolgens laat ik zie vanuit welke onderliggende waarden de VVD positie kiest in die gebieden waarmee kiezers zich kunnen identificeren.
7. De historisch belangrijkste oppositiepartij is PvdA-GroenLinks. Wat brengt die in tegen de visie en positie van de VVD en ander rechtse partijen? Welke positie kiest zij, waarmee kunnen kiezers zich identificeren?
8. Ik beschrijf daarna suggesties voor PvdA-GroenLinks om beleidsvoorstellen en strategieën te ontwikkelen waarmee kiezers herwonnen en nieuwe kiezers gewonnen kunnen worden.
9. Maar waar wringt dan de schoen met de huidige stand van zaken en op  welk machtsspel zet de PVV in. Tot slot een nawoord voor nog een verder reikend inzicht.

Allereerst, wat is identiteitspolitiek?

Identiteitspolitiek is een benadering van politiek waarbij de nadruk ligt op de belangen, ervaringen en perspectieven van groepen die gedeelde sociale identiteiten hebben, zoals etniciteit, geslacht, seksuele geaardheid, religie of klasse.

Het concept draait om het erkennen en bestrijden van ongelijkheid en discriminatie die specifiek gericht zijn op deze identiteiten, met als doel empowerment en rechtvaardigheid voor deze groepen.

Kenmerken van identiteitspolitiek

1. Focus op groepsidentiteiten: Identiteitspolitiek benadrukt de belangen van specifieke groepen, in tegenstelling tot het benaderen van mensen als individuen of als onderdeel van een algemene gemeenschap.
2. Ervaringen van ongelijkheid: Het is gebaseerd op de erkenning dat bepaalde groepen systematisch worden gemarginaliseerd of achtergesteld in de samenleving.
3. Activisme en bewegingen: Identiteitspolitiek wordt vaak geassocieerd met sociale bewegingen zoals feminisme, LGBTQ+-rechten, de burgerrechtenbeweging, en de strijd voor de rechten van inheemse volkeren.
4. Intersectionaliteit: Vaak speelt ook het concept van intersectionaliteit een rol, waarbij erkend wordt dat mensen meerdere overlappende identiteiten kunnen hebben die gezamenlijk invloed hebben op hun ervaringen van privilege of onderdrukking.

Kritiek op identiteitspolitiek

Identiteitspolitiek wordt niet altijd positief ontvangen. Kritiek komt vaak vanuit verschillende perspectieven:

• Fragmentatie van solidariteit: Sommigen vinden dat het benadrukken van specifieke identiteiten solidariteit tussen groepen kan ondermijnen en de samenleving verder polariseert.
• Individualisme en universalisme: Kritiek vanuit meer universalistische stromingen stelt dat identiteitspolitiek te veel nadruk legt op verschillen, in plaats van gemeenschappelijke belangen of waarden.
• Politieke instrumentalisering: Er is ook kritiek dat identiteitspolitiek soms wordt gebruikt voor politiek gewin, zonder werkelijk bij te dragen aan structurele verandering.

Voorbeelden van identiteitsactivisme

1. Black Lives Matter (BLM): Een beweging die raciale ongelijkheid en politiegeweld tegen zwarte mensen aan de kaak stelt.
2. Feministische bewegingen: Activisme gericht op gendergelijkheid en de rechten van vrouwen.
3. LGBTQ+-rechten: Bewegingen die zich inzetten voor gelijke rechten voor mensen van diverse seksuele oriëntaties en genderidentiteiten.

Mogelijke andere invalshoeken:

Wellicht is het interessant om identiteitspolitiek ook te analyseren aan de hand van Spiral Dynamics , d.i. de waardentheorie van Clarence  Graves en Don  Beck en Integral Theory van Ken Wilber. De kleurtjes hebben geen andere betekenis dan voor de onderlinge communicatie en ze zijn gemakkelijk te onthouden.

Vanuit een Spiral Dynamics- of Integral Theory-perspectief kun je identiteitspolitiek beschouwen als een uiting van bepaalde waardesystemen:

• Blauw (Traditionalistisch): Verdediging van een traditionele identiteit tegen verandering.
• Oranje (Modernistisch): Debat over meritocratie en individuele vrijheid.
• Groen (Postmodernistisch): Focus op inclusie, diversiteit en erkenning van groepsverschillen.
• Geel (Integratief): Pogingen om verschillende perspectieven samen te brengen in een breder, inclusief raamwerk.

Positieve en negatieve invloed van identiteitspolitiek

Identiteitspolitiek heeft zowel positieve als negatieve aspecten die de samenleving aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Positieve aspecten:

1. Empowerment: Identiteitspolitiek kan gemarginaliseerde groepen versterken door hen een stem en vertegenwoordiging te geven in politieke en sociale sferen.

2. Bewustwording: Het vergroot het bewustzijn over sociale onrechtvaardigheden en systemische ongelijkheden waarmee verschillende groepen worden geconfronteerd, wat leidt tot een beter geïnformeerd publiek discours.

3. Gemeenschapsvorming: Het bevordert solidariteit en gemeenschap tussen individuen met gedeelde identiteiten, bevordert sociale cohesie en collectieve actie.

4. Beleidsverandering: Het kan leiden tot beleidswijzigingen die inspelen op de specifieke behoeften en zorgen van ondervertegenwoordigde gemeenschappen.

Negatieve aspecten

1. Verdeeldheid: Identiteitspolitiek kan verdeeldheid creëren binnen de samenleving, wat leidt tot een “wij versus zij”-mentaliteit die de sociale eenheid ondermijnt.

2. Oversimplificatie: Het kan complexe kwesties te simplificeren door individuen te reduceren tot hun identiteit en de veelzijdige aard van persoonlijke ervaringen te negeren.

3. Tokenisme: Er is een risico van tokenisme, waarbij individuen uit gemarginaliseerde groepen oppervlakkig worden opgenomen zonder echte macht of invloed.

4. Polarisatie: Het kan bijdragen aan politieke polarisatie, omdat groepen identiteit voorrang kunnen geven boven gedeelde waarden, waardoor compromissen een grotere uitdaging worden.

De invloed die identiteitspolitiek kan hebben.

Identiteitspolitiek kan invloed hebben op verschillende sferen van de samenleving, waaronder politieke vertegenwoordiging, sociale bewegingen en culturele verhalen.

Door zich te richten op de specifieke behoeften en zorgen van verschillende identiteitsgroepen, kan het systemische veranderingen teweegbrengen en inclusiviteit bevorderen.

Het kan echter ook leiden tot spanningen tussen verschillende groepen, omdat individuen het gevoel kunnen hebben dat hun identiteit wedijvert om erkenning en middelen.

Omgaan met identiteitspolitiek vereist zorgvuldige navigatie om ervoor te zorgen dat het empowerment bevordert in plaats van verdeeldheid.

Op welke manier kan identiteitspolitiek invloed uitoefenen?

De impact van identiteitspolitiek op de publieke opinie is veelzijdig. Aan de ene kant kan het steun mobiliseren voor kwesties op het gebied van sociale rechtvaardigheid, wat leidt tot een groter bewustzijn en acceptatie van verschillende perspectieven. Dit kan de publieke opinie doen verschuiven ten gunste van beleid dat gelijkheid en vertegenwoordiging bevordert.

Aan de andere kant kan het publieke sentiment polariseren, omdat individuen zich sterker kunnen afstemmen op hun identiteitsgroep, wat mogelijk kan leiden tot vijandigheid tegenover tegengestelde opvattingen.

Over het algemeen kan identiteitspolitiek het landschap van de publieke opinie zowel verrijken als compliceren door het belang van identiteit bij het vormgeven van individuele overtuigingen en maatschappelijke waarden te benadrukken.

Invloed op de media

Identiteitspolitiek heeft een aanzienlijke invloed op de manier waarop media de verhalen en representaties van verschillende identiteitsgroepen weergeven. Neem Ongehoord Nieuws of WNL als voorbeeld.

Mediakanalen weerspiegelen vaak de zorgen en prioriteiten van specifieke gemeenschappen, wat leidt tot een grotere zichtbaarheid en vertegenwoordiging van gemarginaliseerde stemmen. Dit kan een beter begrip van diverse ervaringen en uitdagingen bevorderen.

Het kan echter ook leiden tot stereotypering of de versimpeling van complexe identiteiten, aangezien media zich kunnen concentreren op bepaalde aspecten van identiteit om te passen bij specifieke verhalen of verwachtingen van het publiek. De twitter (X) posts van Geert Wilders zijn hier berucht om.

Over het algemeen dwingt identiteitspolitiek de media om hun vooroordelen onder ogen te zien en hun verhaalbereik te verbreden, terwijl ze hen ook uitdagen om versimpeling van de realiteit te vermijden.

Online invloed

Ik haalde het twittergedrag van de PVV-leider al eerder aan. Online posts kunnen identiteitsexpressie aanzienlijk beïnvloeden. Vooral als posts  zich manifesteren als intimidatie, trollen of negatieve opmerkingen gericht op personen die openlijk hun identiteit delen of maatschappelijke verwachtingen uitdagen.

Met verdachtmakingen, foute voorstelling van zaken tot aan bedreigingen toe worden mensen onder druk gezet. Wierd Duk bijvoorbeeld weet een sfeer te creëren waarin mensen geneigd zijn in hun schulp te kruipen. Zwijgen wordt dan conformeren en zijn extreme denkbeelden worden zo genormaliseerd.
(Aanbevolen: dit artikel in BNN/VARA van Anouar Yacubi) 

De heetgebakerde scheldpartijen op de Socials slaan gemakkelijk over op de ‘echte’ wereld en leiden tot zelfcensuur. Voorbeeld:  Welke eredivisie voetballer haalt het in zijn hoofd om uit de kast te komen? De hooligans zouden wel raad met hem weten.

Omgekeerd kan online reageren gemeenschappen er ook toe aanzetten zich te verenigen ter ondersteuning van degenen die het doelwit zijn, waardoor veerkracht en collectieve actie worden bevorderd. Voorbeeld: Extinction Rebellion.

Over het algemeen kunnen sociale media individuele expressie onderdrukken, maar het kan ook dienen als een katalysator voor solidariteit en activisme onder minderheids groepen.

Wordt vervolgd op donderdag 16 januari. Tot dan.